Diğer bir deyişle; Lozan Sulh Muahedenamesi.
24 Temmuz 1923 tarihinde İsviçre’nin Lozan şehrinde TBMM temsilcileriyle, Britanya imparatorluğu, Fransız cumhuriyeti, İtalya krallığı, Japon imparatorluğu, Yunanistan krallığı, Romanya krallığı, sırp, Hırvat ve Yugoslavya krallığı temsilcileri tarafından Leman Gölü kıyısında ki Beau Rivage Palac’ta imzalanmış barış antlaşmasıdır.
Lozan’a giden delegeler arasında baş delege İsmet İnönü, sağlık bakanı Dr. Rıza Nur, eski iktisat vekili Hasan Saka yer aldı. Lozan konferansı iki aşamalı olarak gerçekleşti. İlk olarak 20 Kasım 1922’de Man Benon gazinosunda gerçekleşen törenle açıldı. 4 Şubat 1923 tarihine kadar sürdü. İkinci dönem ise 23 nisan 1923’de başladı, 24 Temmuz 1924’de sona erdi. Türkiye ile birlikte sekiz devlet katıldı. ABD, gözlemci olmayı tercih etmişti, Lozan’a çağrı yapan devletler ise, İngiltere, Fransa, Japonya, İtalya bütün görüşmelere katılanlar ise, Türkiye, Yunanistan, Romanya, Sırp- Hırvat Sloven krallığı devleti yer almıştı. Boğazlar statüsü için çağırılanlar ise, Bulgaristan ve Sovyet Rusya, ticaret sözleşmeleri için katılanlar ise Belçika ve Portekiz olmuştur. Beş gruptan oluşuyordu. Görüşülen konular ve alınan karalar ise şöyleydi;
1- Türkiye-İran sınırı; Fransızlarla imzalanan Anlara Antlaşmasında çizilen sınırlar kabul edildi.
2- Irak sınırı; Musul sorunu çözüme kavuşulamadı 1926 Ankara antlaşmasıyla Irak’a verildi.
3- Türk- Yunan sınırı; Mudanya Ateşkes antlaşmasıyla belirlenen şekliyle kabul edildi. Karaağaç istasyonu ve Boşnakça tazminat olarak Türkiye’ye verildi.
4- adalar; Anadolu kıyısına üç milden az mesafe de bulunan adanın Bozcaada, Gökçeada, tavşan adası üzerinde Türk hakimiyetleri kabul edildi.
5- Türkiye- İran sınırı; 17 Mayıs 1639’da imzalanan Kasr-I şirin antlaşmasına göre belirlendi.
6- kapitülasyonlar; tamamen kaldırıldı.
7- boğazlar sorunu ise; tam Türkiye’nin lehine çözümü ve sonucu 1936’da imzalanan Montrö Boğazlar sözleşmesi ile mümkün olmuştur. Herhangi bir geçerlilik süresi yoktur, taraflardan biri sorun teşkil ettirmedikçe antlaşma süresi devam eder.
Boğaz’lardan sadece, uğraksız geçişlerle geçecek gemilerden sağlık denetimi, fener ve tahsiliyle vergileri olmak üzere üç adet hizmet vergisi alınır.
8- yabancı okullar sorunu;eğitimlerine Türkiye’nin koyacağı kanunlar doğrultusunda devam etmesi kararlaştırıldı.
Lozan antlaşması 5 bölüm ve 143 maddeden oluşur. Bu antlaşma doğrultusunda çözüme kavuşamayan tek sorun Musul Sorunudur.
9- mübadele; Türkiye de yaşayan Rumlar’la Yunanistan da yaşayan Türklerin birçoğu karşılıklı olarak yer değiştirecekti.
Lozan antlaşması bağımsız yeni bir Türk devleti kurulduğunun, başta I. Dünya savaşının Galipleri olmak üzere başlıca dünya devletlerince gerçekleştirildiğini gösteren uluslararası bir belgedir. Aynı zamanda kurtuluş savaşının siyasi hedeflerini gösteren Misak-I Milli( milli sınır) hükümlerinin günün şartları içinde büyük oranda gerçekleştirildiğini de kanıtlamaktadır. Türkleri Avrupa’dan çıkarmak şeklinde özetlenebilecek olan yüzyıllık Avrupa siyaseti Lozan’da sona ermiştir. Bu kazanılan antlaşma ile bağımsız devletin oluşumunda, doğuşuna kadar zemin hazırlayan çok büyük bir kazanımdır. Gerçekleşen bu başarı Misak-I Milli kararları büyük oranda gerçekleşmiştir. Anlaşıldığı üzere herhangi bir yer altı kaynakları, madencilik gibi konular yer almamakla birlikte Lozanın bitiş süresinin olduğuna dair kulaktan duyma bilgiler asılsızdır. Adeta şehir efsanesi haline gelmiştir. Lozanda 5 bölümde ve 143 madde de herhangi bir buna dair bir bilgi yoktur. Lozan Türkiye devletinin en büyük diplomasi başarısıdır. Herhangi bir taraf sorun yaratmadıkça antlaşma devam eder. Şu unutulmamalıdır ki tarih delil ister, ispat ister. Herkes tarih konuşur ama herkes tarih yazamaz. Vesselam
Kaynakça; Türkiye diyanet vakfı ansiklopedisi,
Lozanın maddeleri;
Görseller:
Comments